Penseeloren, bakkebaarden en markante zwarte punten in hun vacht: een lynx is echt wel een bijzonder dier. Wat fascineert je persoonlijk het meeste aan hen?
Een lynx is natuurlijk prachtig om naar te kijken en dat draagt zeker bij aan de fascinatie voor deze diersoort. Werken met lynxen is zeer veelzijdig en daardoor ook interessant. Je hebt daarbij niet alleen te maken met spannende dieren, maar ook veel met mensen. Niet in de laatste plaats hebben de lynx en ik één ding gemeen: we zijn allebei jagers en hebben een zekere interesse in dezelfde prooidieren, zoals reeën en herten. Ik vind het nog altijd ongelofelijk spannend om dit grote roofdier op te sporen.
Begin 2000 werd in de Harz het herintroductieproject voor lynxen gestart − het eerste in Duitsland. Het begon met 25 dieren. Hoeveel lynxen zijn er ondertussen?
In het kader van het herintroductieprogramma werden tot 2006 in totaal 24 lynxen − 9 mannetjes en 15 vrouwtjes − in het wild uitgezet. Sinds 2002 zijn er elk jaar in het wild geboren jonge dieren in de Harz. Sinds 2010 heeft de populatie lynxen van de Harz zich geleidelijk aan verspreid naar het gebied rond het middelgebergte en ook naar verschillende deelstaten. Het is daarom nauwelijks nog mogelijk om het exacte aantal lynxen vast te stellen. In de Harz zelf schatten we op grond van ons onderzoek het aantal op ongeveer 90 lynxen, d.w.z. 55 volwassen lynxen en 35 jongen. Vorig seizoen kwamen ook in vier kleinere bosgebieden buiten de Harz jonge lynxen ter wereld en bovendien zwerven hier en daar een of twee lynxen rond zonder vast territorium. Misschien zijn er momenteel dan ook in totaal ongeveer 120 lynxen die deel uitmaken van de Harzpopulatie.
Kun je individuele dieren onderscheiden en herkennen ze jou zelfs misschien?
Enkele wilde lynxen dragen halsbanden of oormarkeringen. Zo helpen ze ons bij ons onderzoek. Deze dieren kan ik natuurlijk van elkaar onderscheiden. Bovendien is het vlekkenpatroon in de vacht van een lynx net zo uniek als een vingerafdruk bij de mens. Hierdoor is het mogelijk om ook ongemarkeerde lynxen van elkaar te onderscheiden. Dat werkt echter niet spontaan bij toevallige ontmoetingen in het bos, maar alleen met goede documentfoto’s op de computer op kantoor. De meeste lynxen herkennen mij vast en zeker niet. Als we dieren opsporen die halsbanden dragen, proberen we ze zo min mogelijk te storen. Misschien denkt er wel eens eentje: “Oh, toch niet weer die kerel”.
Ook al ben je wetenschapper: heb je enkele lynxen in je hart gesloten?
Ons onderzoekswerk is eerder gericht op de ontwikkeling van de hele populatie en individuele lynxen dienen als voorbeeld bij het beschrijven van bijzondere verschijnselen. Als we ons werk goed doen, blijft er altijd een duidelijke afstand tussen lynx en mens. Observaties gebeuren zelden rechtstreeks, maar met behulp van technische hulpmiddelen, zoals zenders en automatische camera’s. We willen tenslotte onze resultaten niet vervalsen door het gedrag van de lynxen meer dan absoluut noodzakelijk te beïnvloeden. Daarom zou ik niet meteen zeggen dat ik enkele lynxen “in mijn hart heb gesloten”, maar er zijn natuurlijk een paar dieren met heel bijzondere verhalen. De eerste lynx die een halsbandzender heeft gekregen die we daardoor door de Harz konden vervolgen, zal ik zeker niet vergeten. Net zoals de momenteel oudste lynx in de Harz die we kennen, van ongeveer 13 jaar. Hij wordt nog best vaak gezien en is bij vele jagers en boswachters zo’n beetje een legende en staat bekend als de “grimmige steengroevelynx” of de “oude met de gele oormarkering”.
Wat onderzoeken jullie precies bij de lynx in de Harz?
In dat opzicht bestaat ons werk uit twee deelgebieden. Enerzijds voeren we een permanente monitoring uit om de ontwikkeling van de Harzpopulatie in de gaten te houden. Het is bijv. onze taak om na te gaan of de populatie zich uitbreidt of niet. Daarbij is het belangrijk om gezondheidsaspecten en ook de genetische toestand in het oog te houden. Samen met onze collega’s van het Senckenberg Labor für Naturschutzgenetik (Laboratorium voor natuurbeschermingsgenetica) hebben we onlangs een uitgebreid artikel gepubliceerd over de genetica van de lynxen uit de Harz.
Anderzijds zijn er ook een paar kortlopende projecten. Een paar jaar geleden lag de nadruk van het onderzoek op de omvang van de lynxterritoria in de Harz, om zo aanwijzingen te kunnen afleiden over het aantal lynxen en hun invloed op hun prooidieren. Momenteel zijn de lynxen die wegtrekken uit de Harz erg belangrijk. De verspreidingen van Harz-lynxen vanuit het middelgebergte en naar een gedeeltelijk intensief gebruikt landbouwlandschap is erg bijzonder en we hopen dat deze informatie aanwijzingen kan geven over hoe we in Duitsland de bescherming van de lynx kunnen verbeteren. Het is nu al duidelijk dat het op lange termijn moet lukken om alle kleine concentraties in Midden-Europa in een genetische uitwisseling te brengen als we deze willen behouden. Daarvoor zijn grensoverschrijdende concepten en strategieën nodig. Ik denk dat de gegevens uit de Harz-omgeving belangrijk zijn om te bepalen hoe en waar lynxen door ons landschap zwerven.
Zien als een lynx: het kleine roofdier heeft een buitengewoon goed gezichtsvermogen. Wat is daaraan zo bijzonder en hoe zit het met zijn andere zintuigen?
Het gezichtsvermogen van lynxen is inderdaad spreekwoordelijk. Als sluipjager leeft hij er zogezegd van om objecten, afstanden en snelheden heel goed te kunnen inschatten. Ook het gehoorvermogen van deze dieren is legendarisch. Als u een lynx gedurende een langere periode observeert, kan het zijn dat deze na een tijdje zelfs zijn ogen sluit. Toch merkt hij elke verandering van de situatie onmiddellijk op via zijn gehoor. Dat is niet het geval voor zijn reukzin. Deze is veel minder uitgesproken dan bij honden bijvoorbeeld.
Komen wandelaars af en toe een lynx tegen of is dat onwaarschijnlijk? Waar of op welke wandelroute in de Harz is de kans het grootst?
Elk jaar ontvangen we talrijke meldingen van lynxwaarnemingen en dat is ook een goede zaak, omdat we daardoor bijv. belangrijke informatie kunnen afleiden over hun leefgebied. De overeenkomstige contactgegevens vindt u overigens onder www.luchsprojekt-harz.de.
Mensen vragen me vaak of het mogelijk is om een lynx in het wild te zien. Maar daar kan ik geen antwoord op geven. Lynxen hebben heel grote leefgebieden die 100 of zelfs 300 m² groot kunnen zijn. Puur statistisch gezien zijn er slechts 2,5 lynxen per 100 m² Harz-boslandschap. Waarnemingen zijn dus altijd puur toeval en ze kunnen jammer genoeg niet worden gepland. Als u er zeker van wilt zijn dat u een lynx ziet in de Harz, kan ik ons lynxenverblijf bij de Rabenklippe in Bad Harzburg aanraden.
Is een ontmoeting gevaarlijk?
Ontmoetingen met lynxen zijn niet gevaarlijk. Sinds de herintroductie in de Harz zijn er nooit aanvallen op mensen geweest. Maar net als bij elke ontmoeting met een groot wild dier moet natuurlijk het nodige respect in acht worden genomen.
Om lynxen te zien, kunt u het best een bezoek brengen aan het lynxenverblijf bij de Rabenklippe. Wat is het verschil met een normale dierentuin?
Het verblijf ligt duidelijk afgezonderd van de openbare weg, midden in het Nationalpark Harz. Direct ernaast ligt een bosrestaurant en vanaf de Rabenklippe zelf is er een fantastisch uitzicht over het Eckertal tot de Brocken. Ons lynxenverblijf is heel groot en het landschap binnen het verblijf verschilt nauwelijks van de rest van het Harz-boslandschap. Dit trekt overigens ook veel filmploegen aan.
Het betekent echter ook dat het soms even duurt voordat u lynxen kunt ontdekken. Er zijn geen openingstijden. Het verblijf is in principe dag en nacht bereikbaar. In de zomer rijdt er zelfs 5 keer per dag een bus vanuit Bad Harzburg. Verder is het via de kortste weg ongeveer 45 minuten wandelen door een fraai landschap.
Door het hoge bezoekersplatform is er zelfs een zicht zonder omheining. Bijzonder populair is de openbare lynxvoederbeurt. Voor wie en waarom is een bezoek de moeite waard?
Vooral de openbare voederbeurten die elke woensdag en zaterdag plaatsvinden, garanderen natuurlijk dat de lynxen van dichtbij te zien zijn. Bij de voederbeurten zijn daarom veel gezinnen met kinderen aanwezig. Individuele bezoekers met hoogwaardige camera’s zijn vaak op andere tijdstippen bij het verblijf, vooral ‘s ochtends of tegen de avond. Dankzij het nabijgelegen restaurant en het fantastische uitzicht zijn er ook veel wandelgroepen te vinden.
In het “Haus der Natur” (Natuurhuis) in Bad Harzburg is er een interactieve bosbelevingstentoonstelling, met onder andere meer informatie over de lynx. Dat klinkt erg boeiend! Is dit ook aan te raden voor gezinnen met kinderen?
Het “Haus der Natur” of “HarzWaldHaus” (HarzBosHuis) zoals het binnenkort heet, wordt momenteel uitgebreid gerenoveerd. Een gespecialiseerd bedrijf is bezig met een compleet nieuwe, moderne en interactieve tentoonstelling. Na de heropening is deze tentoonstelling met name − maar natuurlijk niet uitsluitend − een aanrader voor gezinnen. De lynx blijft overigens het hoofdthema van de tentoonstelling. De heropening zal binnen een paar weken plaatsvinden. In tijden van de coronapandemie moeten belangstellenden echter voor hun bezoek eerst online checken of het gebouw geopend is. Dat geldt natuurlijk ook voor alle andere talrijke aanbiedingen in de Harz.
Je bent de coördinator van het lynxproject. Hoe ziet jouw typische werkdag eruit?
Het mooiste aan mijn werk is dat er eigenlijk nooit een typische dag is. Natuurlijk zit ik ook heel vaak aan mijn bureau − waarschijnlijk langer dan de meesten denken − maar ik kan ook elk moment worden gebeld om een bijzondere lynxwaarneming of de vondst van een door een lynx verscheurd ree te controleren. Dat verandert dan weer mijn hele dagplanning. Ik moet toegeven dat het moeilijke plannen en de vaak lange dagen telkens weer een uitdaging zijn, maar over het algemeen bevalt de afwisseling mij heel goed. Door het jaar heen verandert de focus van het werk verschillende keren. Soms staat de controle en evaluatie van onze talrijke automatische wildcamera’s wekenlang op de voorgrond, dan weer controleren we bijv. vooral de lokalisatie van door zenders gemarkeerde lynxen, en dan zijn er ook nog lange periodes van gegevensevaluatie of het schrijven van rapporten of dergelijke achter mijn bureau.